De totale CO2 emissie in Europa is sinds 1990 met 22 tot 24 % gedaald. Maar niet in Nederland. De totale CO2 uitstoot in Nederland stabiliseert al lange tijd rond de 163 miljoen ton (Mt) per jaar. Per 2018 is de uitstoot gelijk aan die in 1990. Overigens betreft dit alleen de CO2 emissie en niet de 29 Mt CO2 equivalenten van andere broeikasgassen. We kunnen niet stellen dat er niets gebeurd is, maar de tot nu toe bereikte besparingen zijn waarschijnlijk geheel gecompenseerd door de toename vanwege economische groei.
Het traject naar een volledige vermindering van de uitstoot tot in 2050 en transitie naar duurzame energie zal naar verwachting niet lineair verlopen maar zoals bij alle grote maatschappelijke veranderingen volgens een S kromme. De eerste 15 à 20 % vermindering verloopt traag omdat de technologie nog niet rijp is en de “economy of scale” nog niet tot drastische verlaging van de kostprijs heeft geleid. Deze aanloopfase is eigenlijk al voorbij. In de hele wereld is energie uit wind en zon nu al goedkoper dan uit gas en steenkool. Daarna treedt een exponentiële versnelling op tot 80% en vervolgens verlopen de laatste loodjes (20%) voor de moeilijkste sectoren weer trager. Vermindering van de CO2 uitstoot zou in gelijke mate bereikt moeten worden door vermindering van het gebruik ten gevolge van efficiëntie en door vervangen van fossiele bronnen met duurzame energie.
Volgens die S-curve zouden we dan omstreeks 2035 de 80 % reductie bereikt moeten hebben. Een dergelijk verloop is niet helemaal in lijn met de diverse tussendoelstellingen die als politieke compromissen Europees of Nationaal bedacht zijn: 25 % in 2020 volgens de gerechtelijke uitspraak in de zaak van Urgenda, 49 % in Nederland voor 2030 en 40 % in 2030 voor de EU.
Volgens het Planbureau voor de Leefomgeving gaan we het met de huidige plannen echter niet halen om in 2020 tot 25 % reductie te komen, hetgeen ongeveer 20 Mt per jaar vermindering zou betekenen en op grond van doorberekening van de reeds bestaande plannen zou in twee jaar nog 9 Mt extra uitstootvermindering nodig zijn. Desondanks zou dit uitgaande van 80 % in 2035 voor Nederland betekenen dat we in 16 jaar tijd van 163 naar 33 Mt/per jaar terug moeten. Volgens een lineair verloop tot 2035 betekent dat elk jaar 8 Mt/jaar minder. Dit is in lijn met de plannen en het standpunt van de regering dat het op langere termijn wel gaat lukken om voldoende reductie te behalen.
Intussen nemen de protesten van verontruste mensen toe. Enerzijds zijn er groepen die vinden dat er veel te weinig gebeurt, maar tegelijkertijd zijn er politici die roepen dat het te veel gaat kosten, bedrijven die zeggen dat ze vanwege de concurrentiepositie niet sneller kunnen omschakelen en protesterende groepen die vinden dat zij er als burger onevenredig veel voor moeten betalen. Dan laat ik de partijen die beweren dat er helemaal geen klimaatprobleem bestaat maar even buiten beschouwing. Het is dus de moeite waard om eens te bezien wat in één jaar wel zou kunnen zonder dat het de burgers iets gaat kosten.
Publieke discussies en suggesties
De Nederlandse Vereniging Duurzame energie (NVDE) publiceerde op 25 januari een plan voor 2 Mt extra CO2 reductie met een onderbouwing voor tien stimuleringsmaatregelen via relatief kleine beleidswijzigingen, die niet veel geld hoeven te kosten.
Het sluiten van twee kolencentrales (bijvoorbeeld Hemweg Amsterdam en Engie Maasvlakte) zou wel een flinke vermindering van 3,5 tot 5 Mt CO2 uitstoot opleveren, maar vergt een politiek besluit, waar tot nu toe nog onvoldoende steun voor is. Vooral de vrees dat de energiemaatschappijen dan de schade op de staat zullen gaan verhalen speelt een rol. Anderzijds menen tegenstanders dat het sluiten van onze centrales niets bijdraagt als we daardoor meer gas gaan verstoken of zelfs stroom van Oost Europese kolencentrales zouden gaan importeren.
Er circuleren ook diverse simpele tips voor de gewone man om te bezuinigen zonder dat het een cent kost, zoals een dikkere trui, korter douchen, meer op de fiets gaan voor de boodschappen tot en met het beperken van de maximale snelheid op de snelwegen. Afgezien van de twijfelachtige bereidheid van de massa om dit te gaan doen, gaan we het met dit kruimelwerk waarschijnlijk ook niet redden.
CO2 belasting
Een groep van 50 economen in het Financieel Dagblad van 26 januari en Groenlinks via een initiatief wetsvoorstel, menen dat een CO2 belasting voor de emissie door de bedrijven de beste oplossing is. De uitstoot door de grote bedrijven is nu vrijwel onbelast en de belasting via het Europese ETS systeem is volstrekt onvoldoende gebleken. Terwijl burgers gemiddeld €228 per ton CO2 betalen en daarmee jaarlijks 13 miljard belasting voor energie opbrengen, is de opbrengst via energiebelastingen door bedrijven gemiddeld € 5 per ton. De CO2 prijs via het Europese ETS tarief schommelde de laatste tien jaar rond de €5 per ton, maar zelfs het huidige ETS tarief van €24 per ton zou volgens de economen niet genoeg zijn om tot effectieve maatregelen over te gaan.
Voorstellen voor een CO2 belasting stuiten op veel weerstand van de bedrijfsvereniging VNO/NCW omdat het de concurrentiepositie zou uithollen. In dit verband is er in 2018 een interessant rapport van de Wereldbank verschenen dat toont dat de CO2 belasting in verschillende Europese landen op dit moment al varieert tussen €23 in Denemarken en €112 per ton CO2 in Zweden. Vooral de ervaringen in Zweden zijn erg positief, maar de bedrijven die vallen onder de ETS regeling zijn daarvan uitgesloten. Een ander ongewenst effect is zo’n enorme toename van de vraag naar bio-brandstoffen dat die op grote schaal geïmporteerd moeten worden. Op wereldschaal blijft echter 80 % van de CO2 emissie nagenoeg onbelast en bestaan er zelfs nog grote belastingvoordelen voor de fossiele brandstof sector.
De Nederlandse Bank heeft in een rapport van 2018 becijferd hoe ernstig de gevolgen van een CO2 belasting voor het Nederlandse bedrijfsleven zouden zijn en concludeert dat een belasting met € 50/ton in het algemeen geen grote gevolgen voor de economie zal hebben. Een aantal energie intensieve bedrijfstakken zullen echter wel sterke gevolgen ondervinden. Deze zouden echter met de opbrengsten uit de CO2 belasting financieel gesteund kunnen worden om maatregelen te treffen die tot verminderde uitstoot leiden.
Grote slagen maken
Vanwege het klimaat moeten we snel grote slagen maken, maar alle tekenen wijzen op een impasse tussen voor en tegenstanders van rigoureuze maatregelen en de talloze suggesties en discussies bieden geen snelle oplossing.
Op dit moment zijn er drie belangrijke mogelijkheden om de uitstoot te verminderen. De grootste klap kan gemaakt worden door het sluiten van een paar kolencentrales en vervanging van de opgewekte hoeveelheid door duurzame opwek uit wind en zon. Daarna kan heel veel minder uitstoot bereikt worden door overschakeling van gasverwarming met CV ketels door warmtepompen. Op langere termijn kan de overgang van benzine- en dieselmotoren naar elektrische voertuigen veel opleveren.
Groene stroom in plaats van fossiel
De uitstoot door de energiecentrales bedraagt ca 57 Mt CO2. Door vervangen van het gebruik van grijze stroom voor 8% met groene stroom kan 4,5 Mt vermindering van de uitstoot worden verkregen Dit betekent 30 PJ (ofwel 8,3 TWh overeenkomend met ongeveer de hoeveelheid van één grote of twee kleinere kolencentrales). Dit kan bereikt worden als burgers en bedrijven meer contracten voor groene stroom afsluiten, zodat de energiemaatschappijen zullen moeten investeren in opwekking uit wind en zon om aan de vraag te kunnen voldoen. Zolang dat niet uit eigen land kan, moet het maar geïmporteerd worden. Een verandering van de vraag in de markt kan nooit tot een schadeclaim leiden. Indien die bedrijven vanuit de overheid worden verplicht om de kolencentrales te sluiten en groene stroom te gaan leveren zou dit wel tot schadeclaims kunnen voeren. Dat laatste is onder het huidige politieke gesternte dan ook niet haalbaar.
Bij de overgang van grijze naar groene stroom kunnen we er voorlopig van uit gaan dat de kosten voor de afnemer even hoog zijn en dat de inkomsten voor de staat via energiebelasting eveneens gelijk blijven per kWh.
De totale investeringskosten, afschrijvingen en onderhoudskosten voor nieuwe wind- en zonneparken worden door de energieleveranciers verrekend in de energieprijs. Zolang de exploitatie nog niet rendabel is, worden jaarlijkse SDE+ subsidies verstrekt om de tekorten op te lossen. Bij een bijdrage van €0,08 /kWh aan de exploitatie van zonneparken en €0,04 aan de exploitatie van windparken kan op dit moment met € 12 miljard subsidie die over een periode van 15 jaar aan investeerders wordt uitgekeerd, minstens 13 miljard kWh/j productie rendabel gemaakt worden. Uitgesmeerd over de contracttermijn van 15 jaar kost elke tranche van 12 miljard SDE subsidie de staat jaarlijks €0,8 miljard.
Gas
De CO2 emissie ten gevolge van gasgebruik bedraagt 49 Mt. Voor het gasgebruik kan 5 Mt bespaard worden door betere isolatie en overschakeling van gasverwarming naar warmtepompen. Dit kan bereikt worden door financiële stimulatie, leningen, subsidies en wijziging van de tarieven zodat het aantrekkelijker wordt en de terugverdientijd korter wordt. Ook dit vraagt om extra duurzame stroom en wel ¼ van de hoeveelheid PJ die wordt vervangen dus 19 PJ (= 5,3 miljard kWh). Het gaat dan om ongeveer 2 miljoen afzonderlijke warmtepompen of een kleiner aantal grotere waarbij woningcomplexen vanuit centrale units en warmtenetwerken verwarmd worden. Indien dit alleen door woningen gerealiseerd zou moeten worden, betekent dit een overschakeling voor 27 % van alle woningen. Dat is erg veel en ongeveer net zo veel als alle woningen van de woningcorporaties.
De aanschaf van circa 2 miljoen warmtepompen voor een gemiddelde prijs van €7000 gaat in totaal € 15 miljard kosten. Bij €2000 subsidie en afschrijving in 15 jaar blijft per jaar per unit €333/j over. Aannemende dat voor het eenvoudigste systeem kan worden gekozen met Lucht/Lucht of Lucht/Water in combinatie met bestaande vloerverwarming, kunnen de kosten daartoe beperkt blijven. Daar staat voor een modale kleinverbruiker in het huidige fiscale stelsel een besparing van € 950/j tegenover door minder kosten voor 1250 m3 gas en een verhoging van € 611/j voor 2656 kWh extra elektriciteit. Netto is de besparing €339 per jaar, dus vrijwel gelijk aan de afschrijvingskosten.
Voor de staat betekent de energiebelasting over 1250 m3 minder gas en 2556 kWh méér elektriciteit bij de huidige tarieven netto €44 minder belastinginkomsten per jaar per unit dus voor 2 miljoen units in totaal 0,09 miljard/j . Samen met de kosten voor de eenmalige subsidie van €2000 die over 15 jaar uitgesmeerd kan worden, is dat 0,35 miljard/j.
Vervoer
Het totale vervoer over de weg geeft nu een emissie van 31 Mt. Bij het vervoer kan in theorie 1,9 Mt bespaard worden Dit kan voor 1,6 Mt door drastische beperking van de maximum snelheid tot 100 km/h waardoor het brandstofverbruik met 5 % afneemt. Op dit moment heeft Nederland afgerond 1500 km met 130 km/u, 1000 km met 100 of 120km/u en 8000 km met 80 km/u. Dus het effect is beperkt tot 20 % van de wegen en dan alleen als er nooit files zouden zijn. Het uniformeren van de snelheidslimiet op de snelwegen voor alle rijstroken, zou vooral het aantal inhaalbewegingen, opstuwingen door afremmen en extra verbruik door weer optrekken en bumperklevers verminderen. Daarmee daalt ook het aantal ongevallen en files. Waarschijnlijk zal het uiteindelijk de doorstroming bevorderen. Desondanks is er naar verwachting geen politiek draagvlak voor de verlaging van de maximum snelheid.
De overige 0,3 Mt kan bereikt worden met 0,2 Mt door toename van openbaar vervoer en 0,1 Mt door elektrische auto’s. Dit zal voor een betrekkelijk geringe toename van de behoefte aan duurzame elektriciteit leiden van 0,4 PJ/j. Het aantal verkochte elektrische auto’s zal echter drastisch moeten toenemen tot 156 duizend per jaar. Dat is 36% van het totale aantal in 2018 verkochte nieuwe personenauto’s per jaar, waarvan er slechts 20 duizend elektrisch waren. In Noorwegen is afgelopen jaar meer dan 50% van de nieuwe auto’s geheel of gedeeltelijk elektrisch. Een dergelijke hoeveelheid is voor Nederland nog niet helemaal realistisch. De opkomst van de elektrische auto verloopt redelijk voorspoedig maar draagt voorlopig nog heel weinig bij aan de emissie-reductie.
Zelfs bij een meerprijs van €20.000 voor een elektrische auto kan dit bij afschrijving van dit extra bedrag in 10 jaar en de huidige fiscale regelingen ruimschoots terugverdiend worden door lagere kosten voor brandstof, onderhoud en wegenbelasting.
De staat zal wel minder inkomsten ontvangen uit accijns op benzine, minder wegenbelasting en lagere BPM. De lagere BPM ( à20%) wordt gecompenseerd door de BTW over een hogere prijs. Uiteindelijk kost het de staat in het huidige fiscale stelsel gemiddeld € 2000 per jaar per auto. In totaal voor 156.000 auto’s € 0,31miljard. Bij het huidige aantal jaarlijks gekochte elektrische auto’s zijn de kosten €0,04 miljard per jaar en bij een realistisch te verwachten verdubbeling van de verkopen in de komende jaren kan dit oplopen tot ca € 0,08 miljard/j
Extra duurzame energie opwekken
Afgezien van mogelijke besparingen door betere isolatie en zuiniger verlichting etc. zou de behoefte aan extra groene stroom door deze maatregelen bij elkaar 50 PJ (= 14 miljard kWh) zijn. Deze duurzame energie vervangt dan het gebruik van ca 126 PJ aan primaire fossiele brandstoffen, zodat ruimschoots aan de doelstelling voor hogere efficiëntie wordt voldaan.
Indien we de groene stroom voor 2/3 uit wind en voor 1/3 uit zon halen is er nodig: 9,5 miljard kWh windenergie = 4300 MW capaciteit = 717 turbines van elk 6 MW. In de huidige planning is per jaar al met een toename van 3000 MW voorzien, zodat er een flinke schep bovenop moet.
Verder is nodig: 4,7 miljard kWh PV = 3615 ha zonnepark = 36 parken van gemiddeld 100 ha (ruim 3 per provincie). Op dit moment zitten enkele honderden plannen voor zonneparken in de pijplijn. De voortgang wordt echter belemmerd door lokale bezwaarprocedures, bestemmingsplannen en beperkte capaciteit van het net.
Totale kostenplaatje
De totale kosten voor de staat voor deze 3 maatregelen waarmee in totaal 9,6 Mt minder CO2 uitstoot bereikt kan worden, belopen samen €1,23 miljard per jaar en bestaan uit subsidies en verminderde belastingopbrengsten. Omdat voor burgers en bedrijven de jaarlijkse extra kosten voor de EV en de WP gecompenseerd worden door besparingen en groene stroom net zo duur zal zijn als grijze stroom, zijn er voor hen geen extra kosten.
Deze hele exercitie zal nog een tiental jaren herhaald moeten worden. Afgezien van de nodige aanpassingen en andere technieken voor verwarming mogen we aannemen dat de kosten voor de staat dan elk jaar weer met een vergelijkbaar bedrag verhoogd worden. Na vijf keer zijn de kosten opgelopen tot €6,25 miljard/j en is de resthoeveelheid CO2 emissie gedaald tot 115 Mt. Na 10 jaar zijn de kosten 12,5 miljard per jaar en is er nog een rest emissie van waarvan 67 Mt .
Om deze extra kosten voor de staat te dekken zou een CO2 belasting voor de bedrijven ingevoerd kunnen worden. De totale CO2 uitstoot door groot en middelgrote gebruikers bij nijverheid, landbouw en visserij en dienstverlening is nu ca 88 Mton en zou, indien de transitie over de hele linie naar evenredigheid werkt, teruglopen naar 62 Mt in 5 jaar en 56 Mt in 10 jaar. Een geleidelijk oplopende CO2 belasting voor bedrijven van €15/t die oploopt naar €100/ton na 5 jaar en na 10 jaar naar €223/ton zou dan voor de staat kostendekkend zijn.
Dit is dan na 10 jaar ongeveer hetzelfde bedrag als de burger nu al betaalt. Indien echter besloten zou worden dat de burger minder belasting per ton CO2 mag gaan betalen, zal het bedrag voor de grootverbruikers verder omhoog moeten. Daar staat tegenover dat het doel van de CO2 belasting geen afkoopsom is, maar een stimulans om maatregelen te treffen die de uitstoot en daarmee ook de belasting verminderen. Door vermindering van de uitstoot kunnen de ETS bedrijven ook hun emissierechten verkopen zodat de totale lasten nog verder verlicht worden.
In deze kostenschatting is niet meegenomen dat er extra kosten gemaakt moeten worden door de netbeheerders. Ook is er nog geen rekening gehouden met noodzakelijke subsidie voor een aantal bedrijfstakken die het zonder subsidie niet kunnen opbrengen. Het zou daarom verstandig zijn om de CO2 belasting voor de bedrijven en andere grootverbruikers met een hoger bedrag te beginnen.
Conclusie
De conclusie is dat het helemaal niet onmogelijk is om op korte termijn grote stappen naar de doelstelling te zetten, op de snelheidsbeperking na die weinig zoden aan de dijk zet. Het is zelfs heel goed mogelijk en bovendien betaalbaar. Er is alleen meer politieke wil en bestuurlijke daadkracht voor nodig en die kunnen de burgers met elkaar bereiken door hun keuze op het stembureau.
Han Blok
Blijf op de hoogte met de nieuwsbrief. Meld je hier aan.
( Je kunt ons ook steunen door lid te worden of te doneren )
