Na weken van speculatie presenteerde de Europese Commissie eindelijk de Clean Industrial Deal, als opvolger van de Green Deal. De prioriteit ligt op concurrentievermogen en vereenvoudiging. Nieuwe modewoorden noemt de EEB het, die niet inspireren en verdacht vaag blijven. Op 26 februari zagen we eindelijk de details van een pakket dat ontworpen lijkt voor energie-intensieve industrieën, een exclusieve club van enkele van Europa’s grootste vervuilers. Burgers mogen meeliften op de bagagedrager; grote bedrijven gaan voorop.
Meta, de nieuwsbrief van de EEB, ziet in haar editie van 28-2-2025 een duidelijke poging om de plannen ondergeschikt te maken aan bedrijfsbelangen, die (niet verrassend) vaak niet overeenkomen met het algemeen belang.
Grijze boodschap in een schimmig zaaltje
Ursula von der Leyen presenteerde de Clean Industrial Deal (CID) achter gesloten deuren aan CEO’s op een evenement georganiseerd door de lobby van de chemische industrie, CEFIC, in Antwerpen. Ze stond daar voor 400 energie-intensieve bedrijven en verklaarde dat de industriële deal “direct op maat is gemaakt” naar hun wensen, zoals verwoord in de Antwerp Declaration – een verlanglijst geschreven door en voor vervuilers. En waar gaf ze deze toespraak? In een van de meest vervuilde regio’s ter wereld. Antwerpen, recent omschreven als een “PFAS-gecontamineerde dystopische ramp”, waar kinderen worden geadviseerd niet buiten te spelen bij droog weer en bewoners worden gewaarschuwd om geen zelfgekweekte groenten te eten vanwege giftige vervuiling door een bedrijf dat in diezelfde zaal aanwezig was om haar woorden toe te juichen.
Niet in het algemeen belang
Industriebeleid moet het algemeen belang dienen, niet alleen bedrijfswinsten. Bovendien omvat het Europese industriële landschap veel meer dan energie-intensieve sectoren. Toch krijgen hun eisen de hoofdrol. Een rechtvaardige transitie moet ook andere sectoren omvatten, van landbouw (waar de emissies hoog blijven) tot cruciale sectoren zoals onderwijs en gezondheidszorg. Bovendien is een “schone” industriële deal die vervuiling en milieuaansprakelijkheid negeert een flagrante tegenstrijdigheid. En laten we eerlijk zijn: moet het verhogen van de productiviteitsgroei in sectoren zoals staal, chemie en cement echt onze topprioriteit zijn?
Lichtpuntjes
Er zijn enkele positieve punten in de deal. De focus blijft op klimaatmaatregelen, met twee belangrijke drijfveren voor de decarbonisatie van energie-intensieve industrieën: elektrificatie met hernieuwbare energie en circulariteit. De centrale rol van de circulaire economie: zonder het extractie-productie-afval-model te doorbreken, kunnen we de enorme CO₂- en materiaalvoetafdruk van de industrie niet verminderen. Maar het plan biedt geen concrete doelstellingen om het grondstoffenverbruik te verminderen.
Is het dan concurrerend?
Ook het doel van het plan, namelijk het vergroten van de concurrentiekracht van de industrie, overtuigt niet. Het voorgestelde jaarlijkse investeringsplan is vrij bescheiden en de staatssteun regels hebben sterkere sociale en milieueisen nodig. En gaan we echt vervuilende industrieën subsidiëren met belastinggeld zonder dat ze hun vervuiling moeten opruimen? Positiever is de uitbreiding van de grensbelasting op koolstof naar meer sectoren en het gebruik van groene overheidsaanbestedingen om schone binnenlandse productie te ondersteunen.
Lagere energieprijzen
De Europese Commissie heeft ook het Betaalbare Energie Actieplan gelanceerd, met strategieën om energierekeningen te verlagen en toekomstige crises voor te bereiden. De focus ligt op de juiste prioriteiten: opschalen van hernieuwbare energie, versterken van netwerken en uitbreiden van flexibiliteitsoplossingen. Dit zijn essentiële stappen om kosten te verlagen. We verwelkomen ook de EU-inzet om belastingen en heffingen te hervormen, zodat hernieuwbare elektriciteit permanent de goedkoopste optie op de markt wordt.
Hoewel het plan het belang benadrukt van lagere energiekosten voor huishoudens, ontbreken concrete maatregelen om ervoor te zorgen dat hernieuwbare elektriciteit en verwarming de meest kwetsbaren ten goede komen. Over het algemeen lijkt het pakket vooral gebaseerd op een analyse van het economische nadeel van Europese industrieën, terwijl het feit dat de kosten van levensonderhoud de grootste zorg van Europeanen is, grotendeels wordt genegeerd.
Kernenergie en gas zullen geen betaalbare stroom leveren, en toch zijn beide opgenomen in het plan. Investeren in LNG-infrastructuur in het buitenland (vooral in de VS, ’s werelds grootste exporteur) is nauwelijks een slimme zet voor Europa’s energie-onafhankelijkheid.
Vereenvoudiging als een paard van Troje
De derde pijler van dit EU-plan is het omnibus vereenvoudigingspakket. Toen de Commissie voor het eerst haar intentie aankondigde om regelgeving te “stroomlijnen” en de rapportagedruk voor bedrijven te verminderen, vreesde het maatschappelijk middenveld dat dit zou neerkomen op deregulering. Het blijkt nog erger te zijn dan verwacht.
In combinatie met pogingen om het maatschappelijk middenveld te verzwakken, loopt Europa steeds meer het risico dat beslissingen worden genomen in de bestuurskamer in plaats van via democratische processen die echt naar de bevolking luisteren. Dit leidt tot een terugdraaiing van cruciale bescherming voor mens en milieu.
Lees het volledige persbericht van de EEB voor meer inzichten.
Positieve wind uit Nederland
De Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE) juicht de plannen toe, omdat ze de concurrentiepositie van Europese bedrijven versterken en de energietransitie wind in de rug geven. Het persbericht van de NVDE klinkt vooral als een applausmachine voor de industrie. Dat al die groei wel moet leiden tot verdere klimaatschade blijft onvermeld. We citeren:
Hernieuwbare energie en duurzame industrieën zijn de sleutels tot een krachtige economie en een leefbare planeet. Het creëren van marktvraag voor duurzame producten en het breed toepassen van Contracts for Difference (CfD’s) zijn essentiële onderdelen van de Clean Industrial Deal. Dit plan zal alleen slagen als het daadkrachtig en slim wordt uitgevoerd.
Europa heeft de kans om een wereldleider te worden in schone, groene en duurzame technologieën, waardoor het continent economisch toekomstbestendig wordt. Dit vereist consistente en lange termijnregelgeving en -investeringen, zowel op Europees als op nationaal niveau. De NVDE ondersteunt de plannen in de Clean Industrial Deal om zogeheten ‘lead markets’ voor schone producten te creëren en duurzaamheidscriteria op te nemen in publieke aanbestedingen. Dit stimuleert bedrijven om verder te investeren in duurzame productie en helpt een gelijk speelveld te creëren binnen de EU. Vraagcreatie naar duurzamer geproduceerde producten is cruciaal omdat het een voorspelbare vraag voor producenten schept en het opschalen van innovaties aanmoedigt. De NVDE riep eerder, samen met VNO-NCW en negentig brancheorganisaties en bedrijven, op om deze initiatieven snel en daadkrachtig door te voeren.
Het Action Plan for Affordable Energy biedt concrete maatregelen om de energiekosten te verlagen, de energiemarkt te versterken en de investeringen in hernieuwbare energie te bevorderen. De NVDE is positief over de oproep van de Europese Commissie om de belasting op elektriciteit te verlagen, vooral voor huishoudens en energie-intensieve industrieën. Dit is een noodzakelijke stap om elektrificatie aantrekkelijker te maken en de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen. “De belastingdruk op elektriciteit is te hoog, terwijl juist elektrificatie de sleutel is tot een betaalbare en duurzame energievoorziening,” aldus Olof van der Gaag, voorzitter van de NVDE.
Om investeringen in de energietransitie te stimuleren, pleit de NVDE voor een groene rentekorting, toegepast door de Europese Centrale Bank (ECB). Door duurzame energieprojecten aantrekkelijker te maken via financieringsvoordelen, kunnen investeringen in hernieuwbare energie en infrastructuur sneller gerealiseerd worden.
Groei boven groen maakt de toekomst grijzer. In de Clean Industrial Deal zijn zowel groen als de burger verdwenen. Niet alleen in de naam.
Blijf op de hoogte met de nieuwsbrief. Meld je hier aan.
( Je kunt ons ook steunen door lid te worden of te doneren )
