Nu alle ogen en oren zijn gericht op de aankomende klimaatconferentie (COP21) in Parijs, ontstaat er zowel hoop als wanhoop. Zo stelt Peter van Vliet dat zelfs het volledig nakomen van alle ingediende nationale plannen toch nog tot een verhoging van 3 graden zal leiden, waarmee alle hoop de grond in geboord lijkt. Christiaan Hogenhuis wil in reactie op Peter de moed nog niet opgeven, evenmin als Marjan Minnesma van Urgenda die een massale voetmars naar Parijs wil aanvoeren om morele druk op de ketel te zetten.
Jan Stelwagen reageerde op mijn open brief aan minister Henk Kamp (in Duurzaamnieuws ) dat ik een visionair ben. Dat lijkt me sterk overdreven en te veel eer, maar ik wil wel even in de glazen bol van de toekomst kijken.
Allereerst verwacht ik net als Peter niet zo veel van het COP overleg in Parijs. Ik zie het meer als een groep omstanders die elkaar gebiologeerd op het randje van de gracht staan aan te kijken, terwijl er een drenkeling in het water aan het verdrinken is. De partijen die daar bij elkaar zijn, kunnen nog zo bezorgd zijn en van goede wil, maar zijn eigenlijk tamelijk machteloos. Dat wil niet zeggen dat er helemaal niks gaat gebeuren. De veranderingen zullen echter van een totaal andere kant komen.
Allereerst zullen er op niet al te lange termijn steeds meer en steeds ernstiger klimaatrampen komen die zelfs de Tea Party wakker zullen schudden. We hoeven daarop niet te wachten tot we die grens van twee graden hebben overschreden. De eerste zijn al bezig. Zoals de ongewoon sterke El Nino van 2015. Men spreekt al over een Godzilla naar de naam van een legendarisch fantasie monster. Het is geen toeval dat die gepaard gaat met een categorie 5 orkaan genaamd Patricia die op de westkust van Mexico afstormt. Behalve onvoorstelbare windkracht, extreem zware regenval in Californië en Zuid Amerika brengt dit spectaculaire natuurverschijnsel ook extreme droogte in Afrika met bosbranden in Indonesië en Australië met zich mee. Het zal voor vele miljoenen de hongerdood betekenen en wellicht een golf van klimaatvluchtelingen ontketenen waarbij de stroom uit Syrië in het niet valt.
El Nino’s zijn niet nieuw, maar net als Orkanen worden ze steeds sterker vanwege de opwarming van de oceanen. De laatste in 1997 was de sterkste ooit, maar zal weer door die van 2015 worden overtroffen. Deze rampen gebeuren als gevolg van de geaccumuleerde warmte in het water van de oceanen. Sinds het begin van het versterkte broeikaseffect hebben de oceanen 90 procent van de extra warmte opgeslokt. Orkanen ontstaan elk jaar als gevolg van hoge temperatuur van het water aan de oppervlakte van de oceanen. El nino’s ontstaan alleen in de Pacifische oceaan als een reactie op die ophoping van warmte in verloop van 2 -8 jaar.
Een ophoping vindt ook plaats in de Atlantische oceaan maar door grote wereldomvattende golfstromen wordt de energie daar over een veel groter volume verdeeld. Een klein deel van de opgehoopte energie komt op korte termijn en een groot deel pas op veel langere termijn terecht in de ondiepe zeeën langs het continentaal plat boven Alaska en Siberië. Na afkoeling zakt het water naar de diepte en keert weer terug richting evenaar. De totale omloopcyclus van het oceaanwater duurt honderden jaren.
Het gevolg is geen periodieke El nino maar een geleidelijk steeds sterkere opwarming van die Noordelijke zeeën. Als die zo warm worden dat het methaanijs op 400 à 500 meter diepte smelt, krijgen we echt een probleem. Dat proces is al op gang gekomen en kan alleen maar sterker worden als ook de reeds geaccumuleerde warmte via de lange route van de golfstroom in het arctische gebied aankomt. De hoeveelheid methaan die daarbij uiteindelijk kan vrijkomen is zo groot dat daarmee de aarde geen 2 of 3 maar 5 à 8 graden en zelfs 15 graden kan opwarmen. Hoe snel dit gaat gebeuren weet niemand, maar er is geen regering en zelfs geen verzameling van 200 regeringen bij elkaar die dit nog kan tegenhouden. Mooie voornemens over terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen in de komende 25 tot 50 jaar hebben namelijk geen enkele invloed meer op de reeds geaccumuleerde warmte. Een vergelijkbaar verhaal geldt voor de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer die in circa 60 jaar is opgelopen tot circa 400 ppm. Zelfs als we onmiddellijk stoppen met het uitstoten van nog meer broeikasgas, zal het nog vele jaren duren voordat het opwarmen stopt.
Een golf van steeds ernstiger klimaatrampen is dus niet meer te vermijden maar het positieve neveneffect daarvan zal zijn dat de gehele mensheid, waaronder zelfs de ergste klimaatontkenners, wakker schrikt. Een verwacht positief resultaat van COP 21 en de enorme stap vooruit ten opzichte van vorige klimaatconferenties duidt er op dat dit ontwaken al begonnen is. Het betekent echter niet dat de aankomende rampen nog kunnen worden voorkomen.
Wat gebeurt er dan wel? Het meest voor de hand liggende gevolg van dit ontwaken is een economische crisis van ongekende omvang. Niet zozeer vanwege de enorme schade die de rampen veroorzaken maar om de doodeenvoudige redenen dat een gigantische hoeveelheid kapitaal dat belegd is in de fossiele energiesector en alles wat daarmee samenhangt waardeloos zal worden. Waardeloos omdat men zich door die rampen begint te realiseren dat we ons niet meer kunnen veroorloven nog meer CO2 in de atmosfeer te brengen. Denk maar niet dat het bij een paar gesloten kolenmijnen blijft. Uiteindelijk zullen alle energie intensieve sectoren in een val meegesleurd worden.
Het zal duidelijk zijn dat de fossiele sector dit uit alle macht zal willen zien te voorkomen. Daartoe zal zij alle lobbykracht van de wereld inzetten en een flink aantal daarvoor gevoelige regeringen zoals de onze nog enige tijd in slaap kunnen sussen. De macht van deze sector moet niet onderschat worden en is waarschijnlijk vele malen groter dan die van een COP conferentie. Maar met de toenemende ernst van de rampen zal het ontwaken niet langer uitblijven. In het gunstigste geval zal het volledig ontwaken nog enige jaren in beslag nemen. Dan zal de lobbymacht van big fossil zijn gebroken en zal er een andere macht op het toneel verschijnen.
Dit is de macht van het kapitaal. De kapitaalstromen van de wereld zijn niet alleen veel groter dan alle geldstromen in de reële economie, ze worden door geen enkele regering of industriële sector beteugeld of gestuurd, trekken zich niets van landsgrenzen aan en kunnen razendsnel van richting veranderen. Een kapitaaldrain uit fossiel zal waarschijnlijk een exponentieel verloop hebben. Zoals met alle exponentiële processen het geval is, reageren wij daar dan te laat op. Te laat want dat geld moet ergens heen kunnen waar de vooruitzichten beter zijn.
Dat kan alleen als de duurzame technologie snel genoeg groeit. In het ergste geval kan de schone en duurzame technologie niet al het vrijkomende kapitaal opnemen, dan ontstaat er een beurscrash van ongekende omvang. Omdat veel geld niets anders is dan gebakken lucht zal er dan verschrikkelijk veel verdampen. Dit is geen zwartgallige fantasie. Die kapitaaldrain is al begonnen en voorlopig vindt al het geld nog gemakkelijk een nieuwe bestemming door de snelle groei van duurzame technologie. De Amerikaanse Universiteiten, de stad Oslo, het Ambtenaren pensioenfonds haalden daarmee het nieuws.
Internationale organisaties zoals 350.org en Divest for our future spreken alleen nog het handje vol verstandige mensen aan, maar de grote kapitaaldrain uit fossil zal pas op gang komen als de paniek uitbreekt. Paniek onder de investeerders is een massale gebeurtenis die elke keer bij een economische bubble ontstaat. Het is niets nieuws. Sinds de tulpen mania van 1620 hebben we er al honderden gehad. Paniek op de kapitaalmarkt is een soort El Nino verschijnsel. Het is geen uitbraak van opgehoopte energie in warm water, maar het instorten van een piramidespel doordat de groei in een bepaalde sector haar grens bereikt. Redelijk goed maar niet exact voorspelbaar, en als het gebeurt, niet meer te beteugelen.
Onze toekomst wordt dus bepaald door de grillige macht van het kapitaal. Dat zijn alle investeerders in de wereld, dus behalve de grote speculanten ook alle pensioenfondsen, verzekeringen, investeringsbanken en aandeelhouders. Het is de enige macht die sterker is dan alle politieke machten bij elkaar, waarvan elk land en alle industrie afhankelijk is en het is ook de enige macht die snel genoeg kan reageren op de komende klimaatrampen.
Is er een nog grotere macht? Jawel. In theorie heeft de consument meer macht, want geen enkel bedrijf kan iets verdienen als wij niets kopen. Helaas is de macht van de consument verdeeld en zo niet dan toch uitermate traag te mobiliseren. De consument zwicht voor de verleidingen van het consumentisme en kijkt niet verder vooruit dan een maandsalaris. De consument is geen visionair, maar reageert op prijs en jaagt op status. De consument is verslaafd aan meer omdat de buurman of de collega meer heeft en dat zal altijd zo blijven. Een betrekkelijk kleine groep kan door een alternatieve consumptie en leefstijl wel een signaal geven. Dat is niet onbelangrijk evenmin als COP21 onbelangrijk is, maar het zullen speldenprikjes zijn in het grote geheel.
Ik ben geen visionair. De dingen die ik hier beschrijf zijn allemaal al aan de gang en er is maar een heel klein beetje logisch verstand voor nodig om te voorspellen dat ze toenemen. Voor de rest weet ik het ook niet. Maar ik heb in ieder geval niet de illusie dat we het snel genoeg oplossen en zeker niet in een vergadering van elkaar wantrouwende partijen en al helemaal niet met een contraproductief fiscaal beleid zoals dat in Nederland.
Han Blok
Blijf op de hoogte met de nieuwsbrief. Meld je hier aan.
( Je kunt ons ook steunen door lid te worden of te doneren )
